سردردی که از پشت سر یا گردن شروع می‌شود و به سمت پیشانی می‌آید، معمولاً یک زنگ خطر است: مشکل از خود سر نیست. این درد که به آن سردرد گردنی (سرویکوژنیک) گفته می‌شود، نتیجه مستقیم فشارهای مکانیکی است که به ساختارهای گردن شما وارد می‌شود. ساعت‌ها کار با کامپیوتر، نگاه کردن مداوم به پایین برای کار با موبایل یا حتی وضعیت خواب نامناسب، مهره‌ها، دیسک‌ها و عضلات گردن را تحت فشار قرار داده و این فشار به شکل درد در سر شما بروز می‌کند.
درمان این نوع سردرد با مسکن، مانند پاک کردن صورت مسئله است؛ درد برای ساعاتی آرام می‌شود، اما علت اصلی، یعنی فشار روی ساختارهای گردن، همچنان باقی است و درد دوباره برمی‌گردد. اما لازم به نگرانی نیست؛ فیزیوتراپی یک رویکرد کاملاً متفاوت و متمرکز بر علت دارد. فیزیوتراپیست با معاینه دقیق، مشخص می‌کند کدام مفصل، عضله یا عصب در گردن شما عامل ایجاد درد است. سپس با استفاده از تکنیک‌های تخصصی، گرفتگی‌ها و محدودیت‌های حرکتی را برطرف کرده و عملکرد طبیعی آن ناحیه را بازیابی می‌کند.
سردرد گردنی چیست و چرا به سراغ ما می‌آید؟
سردرد گردنی نوعی سردرد ثانویه است، به این معنی که درد از ناحیه‌ی دیگری از بدن، مشخصاً از ساختارهای گردنی (مفاصل، دیسک‌ها، عضلات و اعصاب)، سرچشمه گرفته و به سر ارجاع داده می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که مهره‌های بالایی گردن دچار اختلال عملکرد شده و اعصاب این ناحیه را تحریک می‌کنند؛ این اعصاب با هسته عصب سه‌قلو (Trigeminal Nerve) در ساقه مغز تلاقی دارند که مسئول حس بخش بزرگی از صورت و سر است.
در نتیجه، مغز سیگنال‌های درد دریافتی از گردن را به عنوان دردی که در سر، پیشانی یا پشت چشم حس می‌شود، تفسیر می‌کند. برخلاف تصور عمومی، این درد صرفاً یک گرفتگی ساده نیست، بلکه نتیجه‌ی یک مشکل ساختاری است که می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. وضعیت‌های بدنی نامناسب و طولانی‌مدت، مانند نشستن‌های طولانی با سر خمیده به جلو هنگام کار با کامپیوتر یا استفاده از موبایل، یکی از اصلی‌ترین دلایل این سردرد است.
این وضعیت فشار غیرطبیعی و مضاعفی را بر مفاصل و دیسک‌های بین‌مهره‌ای گردن وارد کرده و به مرور زمان باعث فرسایش و التهاب آن‌ها می‌شود. علاوه بر این، آسیب‌های ناگهانی مانند تصادفات رانندگی، آرتروز گردن (اسپوندیلوز)، فتق دیسک گردن و تنش‌ها و استرس‌های مزمن که منجر به گرفتگی مداوم عضلات شانه و گردن می‌شوند، همگی می‌توانند زمینه‌ساز بروز این نوع سردرد باشند.
علائم تشخیص سردرد گردنی از سایر سردردها
تشخیص سردرد گردنی از انواع دیگر سردرد مانند میگرن یا سردرد تنشی، به دلیل همپوشانی برخی علائم، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما تفاوت‌هایی وجود دارد که به افتراق آن‌ها کمک می‌کند. برای تشخیص سردرد گردنی از سایر انواع سردرد، به علائم زیر توجه کنید:
- منشأ و مسیر انتشار درد: در سردرد گردنی، درد از ناحیه گردن شروع شده و به سمت یک طرف سر، از پشت به جلو (پیشانی، شقیقه و اطراف چشم) گسترش می‌یابد.
- ماهیت یک‌طرفه: این سردرد اغلب فقط در یک سمت سر احساس می‌شود و برخلاف سردرد تنشی، به‌ندرت دو طرفه است.
- تشدید با حرکت گردن: درد با حرکات خاص گردن یا قرار گرفتن سر در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی (مانند کار با کامپیوتر) بدتر می‌شود.
- کاهش دامنه حرکتی: بیماران اغلب در چرخاندن یا خم کردن گردن خود، به‌خصوص به سمت درگیر، دچار محدودیت و درد می‌شوند.
- قابلیت بازتولید درد: یک فیزیوتراپیست یا پزشک می‌تواند با فشار دادن نقاط حساس خاصی در گردن یا حرکت دادن مفاصل آن، سردرد را بازتولید کند.
- ویژگی درد: درد غالباً به صورت یک درد مبهم و غیرضربان‌دار توصیف می‌شود، هرچند گاهی می‌تواند تیز و شدید نیز باشد (برخلاف درد ضربان‌دار میگرن(.
- عدم وجود علائم میگرنی شدید: سردرد گردنی با علائمی مانند آئورا (دیدن جرقه‌های نور)، تهوع شدید و حساسیت شدید به نور و صدا همراه نیست، اگرچه تهوع خفیف یا سرگیجه ممکن است رخ دهد.
- درد شانه و بازو: وجود درد همزمان در شانه و بازو در همان سمتی که سردرد وجود دارد، یک سرنخ تشخیصی بسیار قوی است.
تکنیک‌های درمانی فیزیوتراپی برای مقابله با سردرد گردنی
پس از تکمیل ارزیابی دقیق و شناسایی ریشه‌های بیومکانیکی درد، فیزیوتراپیست مجموعه‌ای از تکنیک‌های درمانی هدفمند را به کار می‌گیرد که برای رفع اختلالات عملکردی گردن طراحی شده‌اند. این رویکرد چندوجهی، هسته اصلی درمان سردرد گردنی را تشکیل می‌دهد و هدف آن نه تنها تسکین درد، بلکه بازگرداندن عملکرد طبیعی و پیشگیری از عود مجدد آن است.
این تکنیک‌ها را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: درمان‌های دستی که مستقیماً بر روی مفاصل و بافت‌های نرم کار می‌کنند تا تحرک و انعطاف‌پذیری را بازیابند؛ تمرین‌درمانی که با تقویت عضلات ضعیف و کشش عضلات سفت، ثبات و تعادل را به ستون فقرات گردنی بازمی‌گرداند و استفاده از مدالیته‌های کمکی مانند الکتروتراپی که به کاهش درد و التهاب حاد کمک می‌کنند.
فیزیوتراپیست با هنرمندی این روش‌ها را بر اساس نیازهای منحصر به فرد هر بیمار ترکیب می‌کند. بسیاری از این اصول درمانی در سایر حوزه‌ها نیز کاربرد دارند، مانند رویکردهای نوین برای درمان میگرن و سردرد میگرنی در فیزیوتراپی که نشان‌دهنده تطبیق‌پذیری این علم است. در ادامه، به شرح تکنیک‌های درمانی فیزیوتراپی برای مقابله با سردرد می‌پردازیم.
۱. درمان‌های دستی
درمان‌های دستی شامل تکنیک‌های تخصصی مانند ماساژ درمانی، موبیلیزاسیون و تنظیم حرکات مفصلی توسط فیزیوتراپیست است. این مداخلات با هدف کاهش فشار وارد بر مهره‌ها، آرام‌سازی عضلات و بهبود هماهنگی حرکات گردن انجام می‌شوند. به‌کارگیری همزمان درمان‌های دستی با تمرینات اصلاحی، اثربخشی بالاتری در کاهش شدت و دفعات سردرد دارد. پیش از آغاز این نوع درمان، معاینه دقیق از نظر آسیب یا بیماری‌های زمینه‌ای گردن الزامی است تا کوچک‌ترین عارضه احتمالی پیشگیری شود.
۲. تمرین درمانی
اغلب سردردهای گردنی ریشه در ضعف عضلات عمقی گردن، وضعیت نامناسب سر (مانند حالت سر به جلو یا Forward Head Posture) و شانه‌های خمیده دارند. تمرین درمانی که توسط یک فیزیوتراپیست طراحی می‌شود، به طور مستقیم این مشکلات را هدف قرار می‌دهد. این برنامه‌ها شامل دو بخش اصلی هستند:
- تمرینات تقویتی: برای قوی کردن عضلات ضعیف شده گردن و قسمت فوقانی پشت.
- تمرینات کششی: برای افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش گرفتگی در عضلات سفت و کوتاه شده.
- شخصی‌سازی: فیزیوتراپیست با ارزیابی دقیق وضعیت بدنی شما، یک برنامه تمرینی کاملاً شخصی‌سازی شده طراحی می‌کند تا به عدم تعادل‌های عضلانی شما رسیدگی کند.
3. تحریک الکتریکی اعصاب از روی پوست (دستگاه TENS)
یکی از روش‌های غیرتهاجمی و مدرن برای مدیریت درد، استفاده از دستگاه TENS است. این دستگاه، شامل الکترودهایی است که روی پدهای چسبناک قرار گرفته و مستقیماً بر روی پوست ناحیه دردناک گردن یا بالای شانه چسبانده می‌شوند. جریان الکتریکی خفیف از طریق این الکترودها، اعصاب حسی زیر پوست را تحریک می‌کند. این تحریک، یک حس گزگز یا مورمور ایجاد کرده و مانع از رسیدن پیام‌های درد به مغز می‌شود و در نتیجه درک شما از درد را کاهش می‌دهد.
دستگاه‌های TENS قابلیت تنظیم شدت و فرکانس جریان را دارند و حتی می‌توان از آن‌ها به‌صورت خانگی زیر نظر متخصص بهره برد. این تکنیک نه تنها در تسکین درد گردن و سردرد، بلکه در مدیریت بسیاری از دردهای مزمن نوروپاتیک نیز کاربرد دارد، مشابه تاثیر فیزیوتراپی در رینوسینوزیت مزمن که به کنترل دردهای ارجاعی صورت و پیشگیری از مزمن شدن بیماری کمک می‌کند.
۴. دارو
مصرف دارو زیر نظر پزشک گاهی برای کنترل کوتاه‌مدت سردرد یا تسهیل همکاری بیمار با بخش فیزیوتراپی ضروری است. داروهایی مانند شل‌کننده‌های عضلانی، ضدالتهابی‌های غیر استروئیدی (NSAIDs) و گاهی داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای یا داروهای ضد صرع، می‌توانند در مدیریت درد نقش مکمل داشته باشند. نوع، دوز و مدت مصرف این داروها باید کاملاً با نظر پزشک انتخاب شود.
مصرف صرفاً دارو بدون توانبخشی معمولاً بهبود پایدار ایجاد نمی‌کند اما آستانه تحمل بیمار را بالا برده و زمینه اجرای درمان‌های دستی و تمرینی را فراهم می‌سازد.اگرچه دارودرمانی به تنهایی نمی‌تواند سردرد گردنی را به طور کامل ریشه‌کن کند، اما نقش مهمی در کنترل علائم و تسهیل سایر درمان‌ها دارد. همچنین، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش درد و التهاب تجویز کند. در ادامه، به چند مورد از این داروهای رایج اشاره می‌کنیم:
- ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای: مانند آمی‌تریپتیلین که در دوزهای پایین برای مدیریت دردهای مزمن عصبی استفاده می‌شوند.
- داروهای ضدتشنج: مانند گاباپنتین یا پرگابالین که می‌توانند سیگنال‌های درد عصبی را مهار کنند.
- مسکن‌ها: شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، مهارکننده‌های COX-2 و در موارد شدید، مسکن‌های اپیوئیدی (مخدر).
- شل‌کننده‌های عضلانی: برای کاهش اسپاسم و گرفتگی شدید عضلات.
- تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس): در موارد مقاوم به درمان، تزریق بوتاکس می‌تواند با فلج کردن موقت عضلات درگیر، به کاهش درد کمک کند.
جمع‌بندی
در این مقاله به تعریف سردرد گردنی، علت‌های ایجاد آن و موثرترین روش‌های درمانی فیزیوتراپی پرداختیم. هدف ما این بود که روند تشخیص سردرد گردنی، تفاوت آن با سایر سردردها و اصول درمان مؤثر را بیان کنیم تا انتخاب مسیر درمان برای شما راحت‌تر شود. اگر مدت‌هاست درگیر این درد مزمن و آزاردهنده هستید، رویکرد چندبُعدی و علمی فیزیوتراپی، با تمرکز بر اصلاح اختلالات ساختاری، تقویت هدفمند عضلات و کنترل عوامل تشدیدکننده، می‌تواند در درمان موثر باشد. فراموش نکنید که هرچه درمان زودتر آغاز شود، شانس ترمیم کامل و پیشگیری از مزمن شدن درد بیشتر خواهد بود.
سوالات متداول
- آیا سردرد گردنی می‌تواند یکباره و شدید ظاهر شود؟
بله، با وقوع حوادثی مانند تصادف یا حرکات ناگهانی گردن، ممکن است این درد به صورت یکباره بروز کند.
- آیا با MRI می‌توان سردرد گردنی را به طور قطعی تشخیص داد؟
خیر؛ MRI فقط اختلالات ساختاری را نشان می‌دهد، تشخیص بالینی و فیزیکی ضروری است.
- آیا ماساژ ساده می‌تواند سردرد گردنی را درمان کند؟
خیر، ماساژ ساده فقط به‌صورت موقت درد را تسکین می‌دهد و درمان ریشه‌ای با فیزیوتراپی ممکن است.
- طول درمان فیزیوتراپی سردرد گردنی چقدر است؟
طول درمان این بیماری بسته به شدت علت زمینه‌ای، معمولاً بین ۴ تا ۱۲ هفته تخمین زده می‌شود.
- آیا اصلاح طرز نشستن و خوابیدن می‌تواند در درمان سریعتر سردرد گردنی موثر باشد؟
بله، اصلاح وضعیت بدن نقش مهمی در پیشگیری و درمان سردرد گردنی دارد.
- آیا مصرف مداوم مسکن برای سردرد گردنی خطرناک است؟
بله، با مصرف خودسرانه و مداوم مسکن، امکان وابستگی و آسیب به معده و کلیه‌ها وجود دارد. بنابراین مصرف آن، باید دوره‌ای و با تجویز پزشک باشد.
بدون دیدگاه